Çin’de İnternet Erişimi

Çin’in internet manzarası, devasa ölçek, devlet kontrolündeki altyapı ve sıkı yönetim ile karakterizedir. Bir milyardan fazla kullanıcısıyla Çin, dünyanın en büyük internet topluluğuna ev sahipliği yapmaktadır, ancak bu erişim önemli kısıtlamalarla gelir ve küresel internetten ayrı bir dijital ekosistemle yan yana yürür. Aşağıda, altyapıdan servis sağlayıcılara, sansür politikalarından ortaya çıkan trendlere kadar Çin’deki internet erişiminin önemli yönlerine dair bir genel bakış yer almaktadır.

Altyapı ve Başlıca Hizmet Sağlayıcılar

Çin, büyük ölçüde devlet işletmeleri aracılığıyla kapsamlı bir internet altyapısı inşa etmiştir. Çin’deki Başlıca İnternet Servis Sağlayıcıları şunlardır:

• Çin Telekom – Güney Çin’in internet ve telefon pazarında dominant olan, devlet mülkü bir telekom devi.
• Çin Unicom – Kuzey bölgelerinde dominant olan bir devlet mülkü sağlayıcı.
• Çin Mobil – Orta ve doğu Çin’de dominant olan en büyük mobil ağ operatörü.

Bu üç devlet mülkü ISP, etkili bir şekilde bölgesel tekeller olarak işlev görmektedir​ china-briefing.com. Çin’in internet omurgasını ve son mil bağlantısını kontrol ederler, bu sayede hükümet altyapı üzerinde denetim sağlamaktadır. Çin, modern ağlara büyük yatırımlar yapmıştır – örneğin, ülke hız ve kapasiteyi artırmak için hızla fiber geniş bant ve 5G kapasitesi yaymıştır ve ülke genelinde milyonlarca 5G baz istasyonu kurmuştur. Sonuç olarak, Çin’in ortalama internet hızları dünyadaki en hızlılar arasındadır. Mobil geniş bantta, Çin, medyan indirme hızlarıyla (~117 Mbps) dünya genelinde yaklaşık 7. sırada yer almaktadır​ visualcapitalist.com, ağ teknolojisinin gelişmiş durumunu yansıtmaktadır. Pekin ve Şanghay gibi büyük şehirlerde sabit geniş bant hızları rutin olarak ortalama 200 Mbps’yi aşmakta, bu da en iyi ülkelerle karşılaştırılmaktadır.

Yüksek yurt içi bant genişliğine rağmen, küresel internet bağlantısı sıkı bir şekilde bottlenecked’dir. Tüm uluslararası trafik yalnızca üç hükümet kontrolündeki denizaltı kablo kapısı aracılığıyla aktarılmaktadır (Qingdao, Şanghay ve Shantou)​ china-briefing.com. Bu sınırlı çıkış noktaları, yurt dışına erişim için bir boğaz noktası yaratmakta – bu da, Çinli kullanıcıların yabancı barındırılan sitelere erişim sağlarken daha yavaş ve gecikmeli bağlantılarla sonuçlanmasına neden olmaktadır​ china-briefing.com. Merkezileştirilmiş ağ yapısı, yetkililerin sınır ötesi veri akışını izlemesini ve filtrelemesini kolaylaştırmaktadır. Uygulamada, Çin’deki kullanıcılar yerel web sitelerine hızlı bağlantılar keyfini çıkarırken, bu kısıtlamalar nedeniyle uluslararası web sitelerinde genellikle gecikme veya zaman aşımına uğramaktadırlar.

Çin’in internet kullanıcı tabanı devasa sayılara ulaşmıştır. 2023 sonu itibarıyla  1.09 milyar Çinli çevrimiçi, bu da nüfusun yaklaşık %77.5’ine karşılık gelmektedir​ en.wikipedia.org. Bu penetrasyon oranı, Çin’in büyüklüğü göz önüne alındığında yüksek, ancak kentsel alanlar kırsal alanlara göre çok daha yüksek bağlantı oranına sahiptir. Önemle, Çinli internet kullanıcılarının %99’dan fazlası internete mobil telefonlar üzerinden erişmektedir​ en.wikipedia.org, yaygın akıllı telefonlar ve mobil geniş bant sayesinde. Çin hükümeti altyapıyı, hizmet almadığı alanlara (uzaktaki bölgelere uydu internet planları dahil) genişletmeye devam etmektedir​ en.wikipedia.org. Genel olarak, Çin’deki fiziksel internet altyapısı modern ve büyük ölçekli, ancak kontrolü merkezi hale getiren ve dış bilgilere filtre uygulayan bir şekilde tasarlanmıştır.

Hükümet Düzenlemeleri ve Sansür (Büyük Güvenlik Duvarı)

Çin hükümeti, internet içeriği ve kullanımı üzerinde geniş kapsamlı düzenlemeler getirmektedir. Bunun merkezinde, çoğunlukla “Çin’in Büyük Güvenlik Duvarı” olarak adlandırılan sansür sistemi yer almaktadır. Teknik ve hukuki açıdan, Büyük Güvenlik Duvarı, internet üzerinde kapsamlı bir kontrol rejimi​dır – yasaları, izlemeyi ve filtreleme teknolojilerini bir araya getirerek, Çinli kullanıcıların çevrimiçi görebileceği içerikleri düzenlemektedir​ britannica.com. Bu, Çin’in iç siber alanını açık küresel internetten ayıran sanal bir sınır işlevi görür; yetkililer tarafından zararlı veya devletin istikrarını bozucu olarak değerlendirilen bilgileri engeller​ britannica.com.

Büyük Güvenlik Duvarı’nın çalışma şekli: 1990’ların sonlarında Altın Kalkan Projesi çerçevesinde başlatılan (Halk Güvenliği Bakanlığı tarafından yürütülen)​ britannica.com, günümüzde Büyük Güvenlik Duvarı, içeriği sansürlemek için çeşitli yöntemler kullanmaktadır. Bunlar arasında şunlar yer almaktadır:

• IP engelleme ve DNS filtreleme – belirli IP adreslerine erişimi engellemek veya yasaklı alanlar için DNS yanıtlarını değiştirmek, böylece erişilememelerini sağlamak​cs.stanford.edu​britannica.com.
• Anahtar kelime filtreleme – internet trafiğini yasaklı anahtar kelimeler için taramak (örneğin, siyasi olarak hassas terimler) ve böyle içerikler algılandığında bağlantıları sıfırlamak veya kapatmak​en.wikipedia.org.
• URL ve Paket denetimi – web isteklerini ve veri paketlerini izlemek için derin paket denetimi (DPI) kullanarak, yetkililerin belirli içeriği cerrahi bir şekilde filtreleme veya kısıtlama yapmasına olanak tanır​britannica.com.
• Şirketler üzerinde yasasal baskı – Tüm internet platformları ve Çin’de faaliyet gösteren ISPlere, yasaklı içerikleri öz sansür ve kaldırma yükümlülüğü getirilmiştir, yasal yaptırım tehdidi altında​britannica.com. Şirketlerin, hizmetlerinden politik olarak hassas veya müstehcen materyalleri izleme ve temizleme konusundaki yükümlülükleri vardır. Hükümet ayrıca, uyum sağlamak için teknoloji firmalarında kendi gözetmenlerini yerleştirir veya otomatik gözetim kullanarak söz konusu uyumu sağlar​britannica.com.

Bu taktikler aracılığıyla, Büyük Güvenlik Duvarı geniş bir bilgi yelpazesini engellemektedir. Yasaya göre, “siyasi muhalefeti kışkırtabilecek, devlet sırlarını açıklayabilecek veya ulusal birliği zayıflatacak” içerikler kesinlikle yasaktır​ britannica.com. Censörler ayrıca pornografi, kumar, şiddet, aynı zamanda hükümete eleştirileri veya itirazları hedef almaktadır​ britannica.com. Sonuç olarak, çevrimiçi konuşma, çoklu düzeylerde (ISP omurgası, platformlar ve son kullanıcı yazılımları) izlenir ve filtrelenir.

Düzenleyici kurumlar: İnternet düzenlemelerinin uygulanması, başta Çin Siber Alan Yönetimi (CAC) olmak üzere, veri ve içerik politikalarını denetleyen çeşitli ajanslar tarafından koordine edilmektedir​ en.wikipedia.org. Sanayi ve Bilgi Teknolojisi Bakanlığı (MIIT) ve Halk Güvenliği Bakanlığı (MPS) da önemli roller üstlenmektedir: MIIT, telekom ve ağ endüstrilerini yönetirken, MPS siber suçları izlemeye ve Altın Kalkan altyapısını korumaya odaklanmaktadır​ en.wikipedia.org. Çin’deki tüm internet hizmet sağlayıcılarının lisans alması ve katı hükümet kurallarına uyması gerekmektedir. Yıllar içinde Pekin, sansür otoritesini pekiştiren ve “internet egemenliğini” vurgulayan bir dizi yasa (örneğin, 2017'deki Siber Güvenlik Yasası) geçirmiştir ve bu, Çin’in yerel internetini tam olarak kontrol etme hakkını öne çıkarmaktadır​ en.wikipedia.org​ en.wikipedia.org. Bu yasalar veri yerelleştirmeyi, kullanıcıların gerçek kimlik doğrulamasını ve şirketlerin güvenlik ajanslarıyla işbirliğini zorunlu kılmakta, dijital faaliyetler üzerindeki hükümet denetimini pekiştirmektedir​ en.wikipedia.org.

Uygulamada, politik sansür, Çin’in internetinin tüm katmanlarına nüfuz etmektedir. Sosyal medya şirketleri, yasaklı gönderileri dakikalar içinde silmek için büyük cennet ekiplere sahiptir. 1989 Tiananmen Meydanı protestoları gibi konularla ilgili anahtar kelimeler arama motorları ve sosyal platformlarda engellenmiştir. Web siteleri, politik olarak hassas yıldönümleri sırasında, içerikleri  “temizleme” veya bazı özellikleri askıya almaları için periyodik olarak emir alabilir​ en.wikipedia.org. Bu yaygın kontrol, politik veya sosyal muhalefet konusundaki çevrimiçi alanı ciddi şekilde steril hale getirmiştir. Çinli internet kullanıcıları, hassas konuları tartışmak için sık sık yaratıcı deyimler ve memler kullanmakta, ancak sansürcüler, bunlar tanınabilir hale geldikçe yakalayıp yasaklamaktadır.

Yabancı Web Siteleri ve Çevrimiçi Hizmetler Üzerindeki Kısıtlamalar

Çin’in internet sansürünün belirgin bir sonucu,  birçok yabancı web sitesinin engellenmesidir. Büyük Güvenlik Duvarı, geniş bir yelpazede Batılı sosyal medya, haber ve teknoloji platformlarına erişimi engellemektedir. Örneğin,  Google (ve Gmail, Haritalar, YouTube gibi tüm hizmetleri) ana karada tamamen engellenmiştir​ en.wikipedia.org. Facebook, Instagram, Twitter (X) ve Discord gibi diğer büyük platformlar da erişilemez​ britannica.com. Yaygın Batı haber siteleri – New York Times, Reuters, Washington Post, The Economist gibi – benzer şekilde yasaklanmıştır​ britannica.com. Hatta işbirlikçi bilgi siteleri olan Wikipedia (Çince Wikipedia 2015’ten beri, tüm dil versiyonları ise 2019’da) de sansürsüz bilgi akışını önlemek için engellenmiştir​ en.wikipedia.org. Özünde, serbest bilgi paylaşımına veya sansürsüz haberlere izin veren her yabancı web sitesi muhtemelen kara listeye alınacaktır. Araştırmalar, Büyük Güvenlik Duvarı’nın dünyanın en iyi 1.000 web sitesinin 150’sinden fazlasını engellediğini bulmuştur​ thehackernews.com.

Engelleme kapsamlıdır – bu sitelere ulaşma girişimleri Çin içinden zaman aşımına uğrar veya bağlantı sıfırlanır. Örneğin, en iyi üç ABD web sitesi (Google, Facebook, YouTube) Çin’den erişilemez​ cs.stanford.edu. Sansür, birçok yabancı çevrimiçi hizmete de uzanmaktadır: mesajlaşma uygulamaları WhatsApp veya Telegram gibi genellikle kesintiye uğratılır ve Netflix gibi streaming hizmetleri​ ve YouTube da tamamen yasaktır​ britannica.com. Çin’deki uygulama mağazaları (örneğin, Apple’ın Çin App Store’u) sansürsüz içerik sağlayabilecek uygulamaları kaldırır veya gizler. Engellenen sitelere erişmeye çalışan kullanıcılar genellikle hata mesajları görür veya bir arama sayfasına yönlendirilir; yetkililer tarafından yayınlanan resmi bir engelli siteler listesi mevcut değildir, ancak test araçları (örneğin, GreatFire veya BlockedInChina) sürekli olarak hangi alanların sansürlendiğini tanımlar.

Bu kısıtlamalar nedeniyle, Çinli internet kullanıcıları ezici bir şekilde  yerel web siteleri ve uygulamalara bağlı kalmaktadır. Bu sansür, etkili bir şekilde  paralel bir Çin interneti oluşturmuştur – bazen “Chinternet” olarak adlandırılmaktadır – küresel webin büyük bir kısmından izole. Çinli kullanıcılar temel olarak, yerel yasalara uyan içerik barındıran platformlarda içerik tüketmektedirler. Bu, yalnızca kullanıcı alışkanlıklarını şekillendirmekle kalmamış, aynı zamanda yabancı bilgi kaynaklarına maruziyeti de sınırlamıştır. Bununla uyumlu olarak, çoğu Çinli internet kullanıcısı interneti yerel haberler, hizmetler ve eğlence için kullanmakta, uluslararası gezinti konusunda görece sınırlıdırlar​ en.wikipedia.org. Zamanla, Çin’deki birçok kişi bu kısıtlamalara alışmış olmasına rağmen, hâlâ bazı kullanıcılar (aşağıda VPN kullanımı altında tartışılmaktadır) engelleri aşmaya çalışmaktadırlar.

Yerli Teknoloji Devi Rolleri (Baidu, Alibaba, Tencent vb.)

Engellenmiş yabancı hizmetlerin boşluğunu dolduran  Çin’in yerli teknoloji devleri dijital ekosistemde hakim duruma gelmiştir.  Baidu, Alibaba ve Tencent gibi şirketler – genellikle birlikte “BAT” olarak adlandırılır – Çinli insanların interneti kullanma şekillerini şekillendirmede kritik bir rol oynamaktadır. Bu firmalar, neredeyse her büyük çevrimiçi hizmet için yerli alternatifler sunmaktadır ve devlet düzenlemeleri altında faaliyet göstermekte ve platformlarında sansürü aktif olarak uygulamaktadırlar.

• Baidu – Çin’in önde gelen arama motoru (Google’a benzer). Baidu, Çin’deki web aramalarının çoğunu yönetmekte ve haritalar, bulut depolama, AI hizmetleri ve daha fazlasını sunmaktadır. Kritik olarak, Baidu, arama sonuçlarından kara listeye alınmış siteleri ve anahtar kelimeleri filtreleyerek sansürle işbirliği yapmaktadır. “Arama alanında en proaktif ve kısıtlayıcı çevrimiçi sansür uygulayıcılarından biri” olarak tanımlanmaktadır ve hükümetin içerik sınırlamalarına uyum sağlamak amacıyla algoritmalarını ayarlamaktadır​cs.stanford.edu​britannica.com. Baidu’nun başarısı, kısmen Google’ın yokluğuna, ancak aynı zamanda yerel kurallara uyum sağlamasına dayanmaktadır; bu, yetkililerin kullanıcıların bulduğu bilgileri yönlendirmek için güvenilir bir araç olarak görmektedir.
• Alibaba Grubu – Çin’in e-ticaret ve fintech devidir. Alibaba’nın platformları (örneğinTaoBao ve Tmall) çevrimiçi alışverişte hakimken, Alipay 600 milyondan fazla kullanıcı ile çevrimiçi ödemelerde liderdir​en.wikipedia.org. Alibaba, perakendeden bulut bilişime kadar Çin’de kapsamlı bir dijital ticaret ekosistemi oluşturmuştur. İnternet kullanımını şekillendirmede, Alibaba, nakitsiz ödemeleri (Alipay ve WeChat Pay aracılığıyla) ve Çiftler Günü gibi alışveriş festivallerini popüler hale getirmiştir. Satıcılara yasaklı mallar ve içerikleri izleyerek devlet çerçevesinin içinde çalışmaktadır ve işlem verilerinin ülkede kalmasını sağlamaktadır. Alibaba’nın ölçeği (Amazon+PayPal ile karşılaştırılabilir) sayesinde Çinli tüketiciler, yurtdışındaki sitelere ihtiyaç duymadan çoğu çevrimiçi perakende ihtiyaçlarını karşılayabilmekte ve bu durum Çin internetinin kendine özgü doğasını pekiştirmektedir.
• Tencent – Sosyal medya ve eğlence devi. Tencent, bir milyardan fazla Çinlinin mesajlaşma, sosyal ağ, mobil ödemeler ve daha fazlası için kullandığı WeChat (Weixin) adlı süper uygulamayı işletmektedir. WeChat, Çin’deki günlük iletişim ve hizmetler için esasen vazgeçilmez bir araçtır. Tencent ayrıca QQ (bir başka mesajlaşma platformu) işletmektedir ve çevrimiçi oyun alanında da önemli bir oyuncudur. Bu platformlar aracılığıyla Tencent, sohbet, sosyal akış, alışveriş ve araçları tek bir uygulama (WeChat) içinde entegre ederek Çinli internet kullanımı üzerinde şekillendirici bir etki sağlamıştır. Aynı zamanda, Tencent, WeChat ve diğer hizmetlerindeki içerikleri de yakından denetlemektedir: politik olarak hassas sohbetler veya gönderiler silinmekte ve yasaklı içerik yayan hesaplar askıya alınabilmektedir. WeChat’in yaygınlığı, gözetimi aslında kolaylaştırmaktadır – çünkü kullanıcılar bir platformda çok şey yapmaktadırlar, yetkililerin söylemi izleme ve kontrol etmeleri daha kolay hale gelmektedir. Tencent’in sansürle uyumu (örneğin, anahtar kelimeleri yasaklama, isyancı olarak değerlendirilen grup sohbetlerini kapatma) onun bu çapta işlem yapabilmesi için kritik bir sebeptir.
• Diğerleri – Diğer birçok Çinli şirket, yerel web ekosisteminin bir parçasını oluşturur. Sina Weibo (kısaca “Weibo”) Twitter’a benzer popüler bir mikrobloglama platformudur; ünlüler ve halk burada kısa güncellemeler paylaşıyor (yoğun sansür filtreleri altında). ByteDance, kısa video paylaşımı için Douyin (Çin versiyonu TikTok) ve haber toplama için Toutiao sunmaktadır; her ikisi de hükümet içerik kurallarına uyacak şekilde tasarlanmıştır. Bilibili ve Youku video akışı için Çin’in YouTube benzeri platformlarıdır, Zhihu ise Quora benzeri bir Soru-Cevap forumudur. Niş alanlarda bile, yerel uygulamalar mevcuttur (örneğin; Zhifu kodlama toplulukları için GitHub yerine ihtiyaç olduğunda). Bu platformlar topluca, Çinli kullanıcıların hemen hemen her çevrimiçi aktivite için yerel hizmetler almasını sağlar, yabancı sitelere olan bağımlılığı azaltır. Bu şirketlerin hepsi, devlet politikalarını uygulamakla yükümlüdür – hizmet şartları ve algoritmaları içerik yasaklarını içerir ve genellikle istenildiğinde yetkililere veri paylaşırlar (soruşturmalar veya gözetim için). Birkaç büyük firmanın (BAT ve diğerleri) üstünlüğü, hükümetin şirket liderliği veya düzenlemelerine etkili bir şekilde etki edebilmesini sağlamakta, değişikliklerin milyarlarca kullanıcıya yayılacağını bilmektedir.

Genel olarak, yerli teknoloji devleri  Çin içinde kapalı bir internet oluşturmuştur. Kullanıcılar sohbet edebilir, alışveriş yapabilir, arama yapabilir, video izleyebilir, oyun oynayabilir ve faturaları tamamen Çin platformları aracılığıyla ödeyebilirler. Bu kapalı ama sağlam dijital ekosistem, yabancı rekabetin yokluğu (Güvenlik Duvarı nedeniyle) ve bu şirketlerin hükümet sansür talepleriyle uyum sağlama istekliliği tarafından mümkün kılınmıştır. Sonuç olarak,  Çin internet tecrübesi, küresel internetten çok farklıdır, birkaç mega uygulama ve yasaklı konulara dahil olmayan kurgulanmış içerik etrafında döner​ britannica.com. Bu şirketler ayrıca, Çin’in internet altyapısının ve yeniliğinin ilerlemesine katkıda bulunmaktadır (örneğin, Baidu AI alanında, Alibaba bulut bilişimde, Tencent fintech alanında), ancak her zaman düzenleyicilerin gözetimi altında. Özünde, Çin’in teknoloji devleri, ülkenin internet yönetim modeli açısından hem faydalanan hem de uygulayıcı konumundadır.

VPN Kullanımı ve Hükümet Baskıları

Yabancı sitelerin geniş çapta engellenmesine rağmen, bazı Çinli kullanıcılar, Büyük Güvenlik Duvarını aşmanın yollarını aramaktadır Virtual Private Networks (VPN’ler) ve diğer proxy araçları kullanarak. Bir VPN, kullanıcının bağlantısını şifreleyebilir ve onu yurt dışında bir sunucu aracılığıyla yönlendirebilir, bu da kullanıcının engellenen web sitelerine sanki Çin dışındaymış gibi erişmesini sağlar​ thehackernews.com. Yıllar boyunca, VPN’ler, sansürsüz erişim gerektiren teknoloji meraklısı Çin vatandaşları, göçmenler, araştırmacılar ve diğerleri için başlıca geçiş yolu olmuştur. Ancak, Çin hükümeti son yıllarda VPN kullanımına karşı sert baskılar uygulamaktadır.

2017’den itibaren, yetkililer “yetkisiz” VPN hizmetlerini ortadan kaldırma kampanyaları başlattı. Hükümet, VPN sağlayıcılarının faaliyet gösterebilmesi için resmi bir lisans almalarını zorunlu kıldı; bu da devletten onay almayan tüm kişisel veya ticari VPN’leri etkili bir şekilde yasaklamaktaydı​ thehackernews.com. 2018’de MIIT ve CAC, ana telekom şirketlerine (Çin Telekom, Unicom, Mobil) VPN protokollerini ağ düzeyinde engellemeleri talimatını verdi, sadece hükümet izni olan onaylı kullanıcılar için​ en.wikipedia.org. Apple, 2017’de düzenlemelere uymak amacıyla Çin App Store’undan çok sayıda VPN uygulamasını kaldırmak zorunda kaldı​ en.wikipedia.org. Bu önlemler, bireylerin güvendiği birçok popüler VPN hizmetini önemli ölçüde etkilemiştir. Kullanıcılar, PPTP, L2TP, OpenVPN gibi yöntemlerle yapılan bağlantıların tespit edilirse ISP tarafından yavaşlatıldığını veya kesildiğini bulmuşlardır.

Baskı, VPN sağlayıcıları ve kullanıcıları için sert yaptırımlar içermektedir. Birçok Çinli birey, VPN hizmetleri satışından dolayı tutuklanmış ve hapis cezasına çarptırılmıştır. Bir yüksek profilli olayda, bir adam 5,5 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır ve bu, bir unlicensed VPN işletmesinin yürütülmesiyle ilgilidir ve bu işletme insanlara Güvenlik Duvarını aşmalarına yardımcı olmuştur​ thehackernews.com. Diğerleri, VPN uygulamaları geliştirmek veya dağıtmak için birkaç yıl hapis cezası almıştır​ theguardian.com. Hükümet, engellenmiş siteleri ziyaret eden sıradan kullanıcıları da cezalandırarak, insanların kontrolü aşmaya çalışmasını engellemeyi amaçlamaktadır​ business-standard.com. Yasaya göre, “yasadışı [VPN] iş yapma” veya internet kontrollerini aşmaya yardımcı olma durumu, ağ güvenliği ile ilgili hükümler uyarınca veya hatta “saldırı araçları” olarak suçlanabilmektedir. Bu hukuki baskı, teknik müdahale ile birleştiğinde, VPN’lerin Çin’deki kullanılabilirliğini ve performansını azaltmaktadır. Önceden güvenilir VPN noktalarının çoğu artık hızla engellenmekte ve yeni teknikler (örneğin, AI tabanlı trafik tanımlama) şifrelenmiş proxy trafiğini tespit etmek için kullanılmaktadır.

Buna rağmen, VPN’ler, bir nüfus kesimi tarafından kullanılmaya devam ediyor. Bazı uzmanlar, araştırmacılar ve şirketler, iş amaçları için devlet onaylı VPN’lere sahiptir (örneğin, Çin’deki yabancı şirketler, iç kullanım için hükümet onaylı bir VPN alabilir). Özel bireyler, hangi VPN veya proxy’nin geçici olarak çalışabileceği konusunda hala bilgi paylaşmaktadır – bu bir kedi-fare oyunu olmuştur; zira VPN sağlayıcıları adapte olurken, Güvenlik Duvarı tepki vermektedir. 2020’lerin başında, azınlık bir kesimin (özellikle küresel webi erişmek için kararlılıkla devam edenlerin) hala VPN’leri veya güvenli proxy tünellerini kullanabildiği tahmin edilmektedir​ en.wikipedia.org. Devlet mülkü işletmeler ve hükümet kurumları da güvenli iletişim için VPN’ler kullanmaktadır, bu da teknolojinin tamamen yasaklanmadığını göstermektedir – yasadışı kullanım hedeflenmektedir​ en.wikipedia.org. Hükümetin tutumu açıktır: sadece yetkili ve yetkililerce erişilebilir (yani, ark kapılar veya kullanım günlükleri olan) VPN hizmetleri yasaldır​ en.wikipedia.org. Diğer tüm kontrol aşma yolları yasadışıdır. Bu, internet özgürlüğü üzerinde soğutucu bir etki yaratmakta; zira yabancı haberleri okumak için ara sıra Güvenlik Duvarını aşmayı düşünenlerin riskler yüzünden daha fazla düşünmeleri gerekmektedir. Bu ayrıca, Çin’in internetinin kapalı döngü yapısını pekiştirmektedir; zira daha az insan dış bilgiye kolayca ulaşabilmektedir.

Son Dönem Politika Değişiklikleri ve Dijital Erişim Üzerindeki Etkisi

Son birkaç yıl içinde, Xi Jinping altında Çin’in liderliği dijital alan üzerindeki kontrolü sıkılaştırmaya daha fazla odaklanmıştır. Yeni yasalar ve düzenlemeler veri güvenliği, kullanıcı davranışı ve genel olarak teknoloji endüstrisini ele almak amacıyla çıkarılmıştır – bunların hepsi Çin’deki internet erişimi ve kullanımını etkilemektedir.

Önemli bir gelişme, Siber Güvenlik Yasası’nın (2017) tanıtılması ve ardından Veri Güvenliği Yasası (2021) ve Kişisel Bilgilerin Korunması Yasası (2021) ikisi de devletin veri ve çevrimiçi faaliyetler üzerindeki denetim gözaltı edilmiştir. Örneğin, Siber Güvenlik Yasası, veri yerelleştirme gerekliliklerini sağlamış ve (Çinli kullanıcıların verilerini Çin’de sunucularda tutmayı zorunlu kılmıştır) ve hükümete güvenlik gerekçesiyle verilere ulaşım hakkı tanımaktadır​ en.wikipedia.org. Aynı zamanda internet şirketlerini içerikleri sansürlemekte ve platformlarını denetlemek konusunda daha açıklık kazandırmakta, yaptırım tehdidi altına almaktadır​ en.wikipedia.org​ en.wikipedia.org. Veri Güvenliği Yasası ise veri (kişisel bilgilerden önemli ticari verilere kadar) nasıl güvenli şekilde işleneceği ile ilgili kurallar getirmiş ve yurt dışında depolansa bile Çin verilerine ilişkin yasal yetkiyi genişletmiştir​ en.wikipedia.org. Bu yasalar, güvenlik ve gizlilik etrafında şekillendirilmiş olsa da, pratikte bilgi akışlarını kontrol etme ve yeterince sansürlemeyen şirketleri cezalandırma konusunda devlet için hukuki bir zemin sunmaktadır.

Başka bir değişiklik alanı da gerçek isim kaydı ve dijital kimliktir. İnsanların internet hizmetlerine kaydolurken gerçek kimliklerini (kimlik numarası veya telefon numarası) kullanmaları uzun zamandır zorunludur, bu da anonimliği zorlaştırmaktadır. Son günlerde, her internet kullanıcısının ulusal düzeyde birleştirilmiş bir dijital kimlik sistemi kurma önerileri bile bulunmaktadır; bu, bireysel girişlerin karmaşasını değiştirecektir​ en.wikipedia.org. Bu, hükümete, çevrimiçi etkinlikleri her bir vatandaş düzeyinde tanımlama ve izleme konusunda daha sıkı bir kontrol sağlamakta. 2024 itibarıyla böyle bir sistem henüz isteğe bağlı olsa da, bu, politika yönünün azaltılması ve daha fazla devletle bağlantılı çevrimiçi kimliklere işaret eder; bu da serbest ifade konusunda caydırıcı bir etki yaratabilir.

Hükümet, uygulamalar üzerine  yeni algoritma ve içerik öneri yönergeleri de yayınlamıştır; bu, haber akışları, kısa video uygulamaları, öneri algoritmalarının “temel sosyalist değerleri” teşvik etme ve zararlı içerik yayılmasına engel olmasını gerektirmektedir. Bu, şirketlerin, devletin hoşlanmadığı içerik kategorilerini (örneğin, çok müstehcen gördüğü ünlü dedikoduları veya resmi anlatım dışında kalan politik içerik) düşürmek veya yasaklamak amacıyla algoritmalarını ayarlamaları gerektiği anlamına gelir. Etkili bir şekilde, kullanıcıya algoritmik olarak gösterilen içerik, düzenleyici incelemeye tabi olmaya başlamaktadır ve bu da onaylanmamış bilgilere olan alanı daraltmaktadır.

Ayrıca, belirli internet sektörleri üzerinde de hedefli baskılar olmuştur. 2021’de, yetkililer teknoloji endüstrisinin ve çevrimiçi kültürün aşırılıklarına karşı bir kampanya başlatmıştır – genellikle Çin’in “teknoloji baskısı” olarak adlandırılmaktadır. Hükümet, büyük teknoloji tekelcilerini durdurmak için rekabet yasaları ve çocukların akademik baskısını azaltmak amacıyla çevrimiçi eğitim uygulamaları%yeni yönlendirmeleri sıkılaştırmıştır. Sosyal medya hayran kulüpleri ve ünlü kültürü çevrimiçi olarak, hükümet tarafından “kaotik” fandom faaliyetlerini frenlemek amacıyla gerginleştirilmiştir. Muhtemelen gençlere yönelik olarak, yeni kurallar reşit olmayanların çevrimiçi video oyun sürelerini sınırlamıştır  – 18 yaş altındakilere haftada yalnızca birkaç saat çevrimiçi oyun oynama izni verilmektedir, bu da oyun bağımlılığına karşı bir önlem olarak belirlenmiştir. Bu oyun sokağı (gerçek isimli giriş sistemleri ve yüz tanıma kontrolleri ile uygulanmaktadır) devletin, vatandaşların dijital hizmetlerle nasıl etkileşime gireceğini doğrudan belirlefesini temsil etmektedir. Gençlere yönelik olmasına rağmen, bunun daha geniş bir felsefesi vardır ki bu da, Çin’deki internetin “pozitif” kontrol altındaki bir alan olması gerektiğidir; kontrolsüz bir oyun parkı olmamalıdır.

Bu son dönem politika değişikliklerinin etkisi önemli olmuştur. Bir yandan, daha fazla online özgürlüğü azaltsa da – örneğin, Freedom House, 2024’te, Çin’in yerel internetini küresel ağdan “kapama” çabalarını yoğunlaştırdığını, bazı uluslararası siteleri ek olarak engellediğini ve VPN kullanıcılarına büyük para cezaları verdiğini belirtmiştir​ business-standard.com. Belirli olaylar veya şahsiyetlerle ilgili çevrimiçi tartışmalar hâlâ hızlı bir şekilde sansürlenmekte ve yeni konuları (örneğin, #MeToo veya iş öncesi protestolar) hızlı bir şekilde bastırılmaktadır. Atmosfer o derece ki, birçok Çinli internet kullanıcısı, makul bir düzeyde öz sansür uygulamakta; sorun yaşamamak için hassas konuları yazmaktan veya aramaktan kaçınmaktadır. Çevrimiçi olarak itirazda bulunan aktivistler ve gazeteciler gerçek hayatta sonuçlarla karşılaşmakta (gözaltılara vb. yol açabilmektedir); bu durum güçlü bir soğutma etkisi yaratmaktadır.

Diğer yandan,  Çin’in sıkı politika geliştirmeleri sanayiyi de şekillendirmiştir. Para cezaları ve kapatma tehditleri, şirketleri içerik moderasyonunda aşırı dikkatli hale getirmiştir. Teknoloji firmaları şimdi düzenlemelere uyum sağladıklarına dair düzenli güncellemeler yayınlamakta ve bazıları, “bağımlılık yapan” içerik kaydırmalarını azaltmak amacıyla özelliklerini yumuşatmaktadır. Devletin teknoloji üzerindeki müdahalesi (örneğin, Ant Group’un IPO’sunu durdurması, 2021’de Didi’yi veri güvenliği nedeniyle araştırması vb.), hiçbir şirketin ulusal önceliklere uyum sağlamaktan üstün olamayacağını sinyaliz etmektedir. Sonuç olarak, Çin’deki internet işletmeleri, siyasi olarak hassas içerikleri temizlemek veya kültürel yönergelere uyan daha “sağlıklı” eğlenceleri teşvik etmek gibi hükümet direktiflerine daha yakın bir şekilde uyum sağlamaktadırlar.

Özetlemek gerekirse, güncel liderlik altında yapılan son politika değişiklikleri,  Çin’in internetinin kontrol altındaki kapalı doğasını pekiştirmiştir. Hükümetin tutumu devam etmekte ve internet geliştikçe (AI, algoritmalar vb. yeni teknolojilerle), devletin kontrolü buna göre uyum sağlamaktadır. Çinli kullanıcılar için, bu, çevrimiçi deneyimin sıkı bir şekilde düzenlendiği anlamına gelmektedir. Filtrelenmiş küresel içerik için çok sınırlı bir maruz kalma, ve hatta Çin interneti içinde içerikler, devlet onaylı anlatımlara uyacak şekilde düzenlenmektedir. Dolayısıyla, Çin’deki dijital erişim, devletin şartlarıyla erişim sağlamaktadır ve liberalizasyon için çok az bir işaret bulunmaktadır.

Uydu İnternet Erişimi: Mevcudiyet, Hükümet Tutumu ve Gelecek Planları

İnternet accessinin yeni bir yönü  uydu internet olarak belirmektedir; bu, toprak kabloları yerine uydu takımları aracılığıyla bağlantı sağlamaktadır. Dünya genelinde, SpaceX’in Starlink gibi hizmetler, düşük dünya yörüngesindeki uydu bağlantılarından yüksek hızlı internet sunmaya başlamıştır. Ancak, Çin’de genel halk için uydu internet erişimi son derece sınırlı ve sıkı kontrole tabidir.

Günümüzde  yabancı uydu internet hizmetleri (Starlink gibi) Çin’de yetkilendirilmemiştir. SpaceX’in resmi verilerine göre, Starlink hizmeti, Çin’de  mevcut değildir ve şirket burada hizmet vermek için izin aramamaktadır​ livemint.com. Bu, Çinli vatandaşların yasal olarak Starlink terminalleri satın almasını veya kullanmasını mümkün kılmamaktadır. Bazı bireylerin Starlink kitlerini gri piyasalar aracılığıyla edindiği bildirilmiştir; ancak bunları kullanmak risklidir – yalnızca, uydu iletişimlerinin düzenlemelerini atlatmanın Çin yasalarına göre yasadışı olması değil, aynı zamanda Starlink’in kendisinin de 2024’te yasaklı ülkelerde yetkisiz kullanımı kısıtlamaya başladığıdır​ livemint.com​ livemint.com. Çin hükümetinin, izinsiz uydu iletişimlerine karşı katı bir tutumu vardır; çünkü bu, kullanıcıların tümüyle, Büyük Güvenlik Duvarını aşmalarına ve devlete kontrol edilen internet geçitlerinden bağımsız olarak uydu bağlantılarına bağlanmalarına izin verebilir.

Hükümet tutumu bakımından, Pekin, hem bilgi kontrolü hem de güvenlik nedenleriyle yabancı uydu internetine karşı temkinlidir. Yetkililer, “siber egemenlik” ilkesini kamuoyuna vurgulamışlardır; bu da her ülkenin (ve elbette Çin’in) sınırları içinde internet erişimini kontrol etmesi gerektiğini belirtmektedir​ aspistrategist.org.au. Denetlenmeyen uydu hizmetleri bu egemenliği zayıflatmaktadır. Hatta, Çinli askeri araştırmacıların, Starlink uydu sistemlerini savaş ya da muhalefeti desteklemek için kullanılması durumunda etkisiz hâle getirme veya hackleme yollarını araştırdıkları yönünde raporlar bulunmaktadır. Özünde, hükümetin görüşü, uydu internetinin Büyük Güvenlik Duvarında bir boşluk olmaması gerektiğidir. Eğer Çin vatandaşları özgürce Starlink gibi bir hizmet kullanabilirse, bu, tüm yerel sansür cihazının etkisiz hale gelmesine yol açar ve bu durum hükümet için kabul edilemezdir.

Yabancı uydu internetine izin vermek yerine, Çin  kendi uydu internet projelerini geliştirmektedir. Hükümet ve özel Çinli şirketler, geniş bant kapsama sağlamak amacıyla büyük düşük dünya yörünge (LEO) uydu takımları kurma planları açıklamıştır. Örneğin, 2024’te, iddialı “G60” mega-takımının ilk uydu fırlatılmıştır; bu projeye Şanghay hükümeti destek vermekte ve 2025 yılına kadar bölgesel uydu interneti sunmayı hedeflemektedir ve 2027 yılına kadar küresel kapsama sağlamak amaçlanmaktadır​ aspistrategist.org.au. G60, devlet destekli Guowang projesi ve özel olarak yönetilen Honghu-3 takımı ile birlikte inşası devam eden üç büyük Çin projesinden biridir; toplamda 15,000’den fazla uydu fırlatılması planlanmaktadır​ theregister.com. Bu projeler, Çin’in internet altyapısının geleceğinde yer alma çabalarının bir parçasıdır ve yabancı uydu ağına bağımlı kalmamak için gelişmektedir. Kendi Starlink benzeri sistemlerini inşa ederek, Çin kırsal bölgelere internet taşıyabilir ve hatta kendi koşulları altında hizmetler sunabilir. Notably, Çinli firmalar, pilot programlara başlamıştır; 2023’te, bir Çinli şirket OneLinQ ilk sivil yerli uydu internet hizmetini başlatmış ve başka bir şirket GalaxySpace Asya’nın (Tayland) bazı bölgelerinde uydu interneti sağlamayı test etmiştir​ aspistrategist.org.au.

Ancak, yurtiçi uydu internetle birlikte, hükümet bu hizmetlere de sansür ve izleme sürelerini entegre etmeyi amaçlamaktadır. Analistler, Çin uydu ağlarının, daha geleneksel ağlarda olduğu gibi, Güvenlik Duvarı filtrasyon uygulaması için Çin’deki birkaç yer istasyonundan yönlendireceği konusunda dikkat çekmektedir​ theregister.com. Yani, Çin, Güvenlik Duvarını yörüngeye almayı planlıyor – internetin uydu üzerinden sağlandığı durumlarda bile içerik kontrollerinin yerinde kalmasını sağlamaktadır​ theregister.com​ theregister.com. Çin resmi açıklamaları, uydu internetinin diğer ISP’ler gibi aynı yasal çerçeve içinde çalışacağını da öne sürmektedir, yani kullanıcılar hâlâ içerik kısıtlamaları ve gözetimle karşılaşacaklardır. Çin için olumlu taraf ise, uydu bağlantısı, uzak kırsal köyleri veya dağlık bölgeleri internetle bağlantılı hale getirmiş, nihayet bazı kalan dijital bölünmeleri kapatmayı sağlamak olacaktır. Hükümet, fiber kabloların ulaşmadığı  kırsal ve hizmet verilmemiş alanlara internet sağlamak amacıyla uydu internetini açıkça öne çıkarmıştır​ en.wikipedia.org. Bu nedenle, gelecekte, batı Çin’in remote bir köyünde bir çiftçi, bir Çin uydu çanağı aracılığıyla internet alabilir – ancak, erişebilecekleri siteler yine, Çin’deki diğer filtrelenmiş sitelerle aynı olacaktır.

Geleceğe yönelik,  yabancı uydu internetinin yasaklanmaya devam etmesi muhtemeldir hükümet bunun kontrol altına alınamadığı sürece. (Starlink’in pazara girmemesi ve Çin’in kontrol konusundaki ısrarı göz önüne alındığında, bir uzlaşmanın olabileceği pek olası görünmemektedir.) Çin’in kendi uydu takımları, 2020’nin ortalarında çevrimiçi olmaya başlayacak ve muhtemelen başka bir bağlantı seçeneği sunacaktır; bu seçenek, dost ülkelerle birlikte İpek Yolu girişimi dijital altyapısı kapsamında bile ihraç edilebilir​ aspistrategist.org.au. Bu gelişme, küresel internet kapsamasını artırabilir, ancak aynı zamanda diğer hükümetler tarafından benimsenmesi durumunda Çin’in sansürlü internet modelinin ihraç edilmesi olasıdır​ aspistrategist.org.au​ aspistrategist.org.au. Çin vatandaşları için, uydu interneti, yalnızca başka bir devlet gözetimi altındaki boru haline gelecektir. Çin’deki ortalama kullanıcı, verilerinin kablo veya uydu üzerinden gelip gelmediğini bile ayırt edemeyebilir – tüm durumlarda, deneyimi Çin’in düzenlenmiş internet sınırları içinde olacak şekilde kalacaktır.

Özetlemek gerekirse, uydu internet, Çin’in kendi şartlarıyla aktif olarak araştırdığı yeni bir sınırdır. Onaylanmamış yabancı uydu bağlantıları yasaktır, ayrıca devlet onaylı Çin uydu ağları inşa edilmektedir. Hükümetin yaklaşımı, teknoloji gelişse bile, dijital erişim üzerindeki devlet kontrolünün öncelikli kalmasını sağlamaktadır.

Küresel Karşılaştırma: Özgürlük, Hız ve Erişilebilirlik

Çin’in internet erişimine yaklaşımı, birkaç önemli alanda küresel eğilimlerle güçlü bir tezat oluşturmaktadır: